Başlıklar
BİLGİNİN DOĞRULUĞU
Bilginin Doğası ve Sokratesçi Yaklaşım
Sokrates, ‘ilmin konusu’nun “tek tek fert ve gelip geçen olgu değil, kavrama karşılık gelen değişmez bir unsur, hep aynı kalan bir öz” olduğunu ileri sürer.
Sokrates’in bu söylemi bizim “ilmin değişmezliği” hakkında söylediklerimizle aynıdır fakat şu da var ki Sokrates ‘İLM’ denilen şeyin değişmezliğini ileri sürmüş olsa da bizzat kendisi değişmez bir ilim ortaya koymamıştır.
“Bilginin değişmezliği” ile “bilginin doğruluğu” konusu mantıkçıların ve felsefecilerin iflas ettiği iki konudur. Mesela, Sokrates, “bilginin sabitliği”ni az önce verdiğimiz paragraftaki gibi vermiş, Farabi ise “bilginin doğruluğunu” şu şekilde tanımlamıştır: “İster mutlak isterse de kendisine hüküm bitişen bir tasavvur olsun fark etmez, bilginin doğruluğu nefisteki tasavvur ile nefsin dışındaki varlığı örtüşen bilgidir.”
Fârâbî’nin bu tanımlamasında bilgi iki şekildedir:
- NEFİSTEKİ BİLGİ
- NEFİSTEKİ BİLGİNİN HARİÇTEKİ KARŞILIĞI
“İşte, bu iki bilgi uyumluysa doğru bilgidir.” demiştir fakat bu önermede sorun vardır.
Şöyle ki;
- Nefis sınırlıdır. Bilgi ile alâkası, kendisinde bulunan kabiliyetlerin yani kuvvelerin ulaşabildiği kadardır; o kuvvelerin ötesine geçemez.
- Hariçteki bilgi ise sınırsızdır. Bu iki çelişiğin “DOĞRU” düzleminde buluşup MUTLAK bir uyum sağlaması imkansızdır. Üstelik insanın harice dair bilgisi daima çoğalmakta ve değişmektedir. O halde nasıl olacak da nefisteki bilgi ile o bilginin hariçteki karşılığı DOĞRU gibi mutlak bir zeminde buluşacaktır? Bu imkansızdır. Üstelik bu yaklaşım tamamen iradesiz olan ama sınırsız olan bilgiyi insan nefsinin esiri haline getirecektir.
Muallim-i Sânî (Fârâbî) kusura bakmasın ama hiç de isabetli şeyler söylememiştir. Bize göre sınırlı nefis ile hariçte sınırsız bulunan bilgi arasında SINIRSIZ olan ve her iki tarafı da çok iyi bilen mutlak bir ARABULUCU -ki ona “REHBER” de denilmektedir- olmak zorundadır. Bu rehber öyle bir yetkinliğe sahip olmalıdır ki nefse de bilgiye de mutlak tanım getirmeli ve sınırlı nefis ile sınırsız bilgi arasında İLKELERE dayanan bir ilişkiyi MÜMKÜN kılmalıdır.